Teken Basisbeginselen – Schaduw | Licht

schaduw intro
Een bol met hooglicht.

Het begrijpen van licht en schaduw heeft mij ontzettend geholpen in het beter leren tekenen. Eigenlijk is het naast goed leren zien en construeren met basisvormen een van de belangrijkste dingen om realistische tekeningen te krijgen.

Iedereen snapt het concept van licht en schaduw, maar toch ga ik je wat nieuws proberen bij te brengen. Omdat het snappen van dit fundament cruciaal is om later realistisch te leren tekenen.

Wanneer je licht en schaduw snapt en je kunt dit zonder na denken toepassen in je eigen werk. Dan is het mogelijk om later alles realistisch over te laten komen. Je kunt dan zelf je eigen wezens of werelden ontwerpen. In de teken en schilder wereld noemen ze dit effect ook wel Claire-Obscur of chiaroscuro.

Ik behandel schaduw apart van toon, omdat je dit als twee aparte abstracte moet zien. Toon zet namelijk het contrast van licht en donker neer, terwijl schaduw de vorm van een object weergeeft. Ik zal in een later artikel het verschil tussen de twee meer duidelijk maken.

Het verschil is belangrijk om te weten omdat schilders ook spelen met het licht op hun tekening of schilderij.

Licht en schaduw

Zoals al eerder aangegeven heeft dit concept mij met sprongen vooruit geholpen in mijn teken carrière. Het idee dat we eigenlijk alleen maar licht en schaduw tekenen heeft mijn ogen geopend.

Valt er licht op een object dan zal er aan de andere kant een schaduw ontstaan. De schaduw die veroorzaakt wordt door het object is slagschaduw. De slagschaduw is dicht bij een object het donkerst en vervaagd verder naar buiten toe.

Schaduwen zijn eigenlijk in drie types te verdelen.

Direct licht

De bol vorm hieronder heeft een directe licht bron, de schaduw heeft een donkere toonwaarde omdat deze geen reflecterend licht bevat. De richting van de lichtstralen heb ik aangegeven als een witte lijn.

Wanneer het licht direct op de bol valt heeft deze het meest helder. Naarmate de hoek van van de lichtval veranderd, wordt de toon steeds donkerder tot het licht niet meer op het opervlak van de bol valt. Als dit gebeurt reflecteerd de bol geen licht meer en heeft hij een zwarte kleur.

Je kunt de schaduw grote van de bol bepalen door de rechte lijn door te trekken. Zie gestreepte lijn in onderstaand voorbeeld. Zo kun je makkelijk een realistisch schaduw bepalen.

Schaduw - Direct licht
Licht en Schaduw – Direct licht

Reflecterend licht

Bij direct licht is er maar een duidelijke lichtbron welke bijna nooit voorkomt. Omdat er in de omgeving van de bol vaak nog andere objecten staan wordt er altijd extra licht op de bol gereflecteerd.

Wanneer er reflecterend licht wordt meegerekend dan krijg je ook meer toonwaarden in je schaduwen. Zoals je kunt zien aan de onderkant van de bol en de werpschaduw op de grond.

Aan de onderkant heb ik lijnen getekend welke het omringende reflecterende licht weergeeft. Dit licht is afhankelijk van de omgeving en kan dus sterk variëren, omdat het licht niet vanuit een specifieke richting komt.

Schaduw - Reflecterend licht
Schaduw – Reflecterend licht

Occlusie schaduw

De occlusie schaduw is de donkerste schaduw in het object. Dit is het best gesimuleerd wanneer de richting van de lichtbron niet duidelijk is. Zoals bijvoorbeeld hieronder afgebeeld. Zelfs de achtergrond heeft een grijze toon wat betekend dat de lichtbron vrij groot is en waarschijnlijk van bovenaf komt. Je ziet dus dat de schaduw minimaal is maar onderaan de bol het donkerste is.

Dit komt omdat er geen of minimaal reflecterend licht op de onderkant van de bol schijnt.

occlusie schaduw
Licht en Schaduw – Occlusie schaduw

Schaduw gecombineerd

Als we de drie bovenstaande afbeeldingen combineren krijgen we onderstaand resultaat. De gradaties zijn aangegeven en wellicht had je het al gezien, het hooglicht is ook toegevoegd.

Wat leuk is aan het hooglicht is dat deze per persoon verschillend, het is afhankelijk van het punt waarin jij het object waarneemt. De locatie van het hooglicht op het object zal dus ook veranderen naar mate het object of jij een andere positie van waarneming in neemt.

In de afbeelding heb ik met drie verschillende kleuren wat termen aangegeven.

  • De blauwe lijn geeft het grensbeeld aan waar de schaduw begint.
  • De rode halve bol is de figuurschaduw; dit is dus de schaduw op het object zelf.
  • De groene ellips geeft de werpschaduw aan; dit is de schaduw welke de bol op zijn ondergrond weergeeft.
  • De rode en groene vorm samen maken de vormschaduw.

De term vormschaduw zet ik er apart bij omdat dit een belangrijke term voor tekenaars en schilders is. Doordat tekenaar en schilders denken in vlakken en basisvormen, kunnen zij snel de schaduw identificeren zonder dat ze onderscheid hoeven te maken tussen de figuur- of werpschaduw.

Claire-obscur & Chiaroscuro | Licht en Schaduw

Gevorderde schilders en tekenaars zetten het licht naar hun hand. Zo creëren ze spannende schilderijen en indrukwekkende werelden.

Het bekendste voorbeeld is Rembrandt van Rijn, deze heeft al vanaf jonge leeftijd met licht en donker proberen te experimenteren.

Binnen het schilderen heeft dit spelen met licht Claire-obscur of zoals Leonardo da Vinci het Chiaroscuro noemde.

Een methode om het oog naar een focalpoint te leiden is door met contrast te werken. Zoals je in onderstaande afbeelding kunt zien, heeft Rembrandt binnen zijn zelfportret de focus proberen te leggen op zijn gezicht en hand.

Wanneer je het portret naar zwart-wit omzet, zie je heel duidelijk de toonwaardes binnen het zelfportret. Rembrandt heeft eigenlijk het contrast verdeeld in een diagonaal, want de onderste helft is donkerder dan de bovenste helft.

Waarin de onderste helft maar één toonwaarde heeft, zie je dat hij gespeeld heeft met het licht om zijn gezicht heen. Waar zijn handen iets lichter zijn aangegeven en dienen als tweede focalpoint.

De handen zijn ondergeschikt aan het gezicht, maar doordat Rembrandt dit iets lichter heeft gemaakt vallen je ogen niet van het schilderij af. Dus Rembrandt heeft hier zeker over nagedacht.

Rembrandt - Clair-obscur
Rembrandt | Clair-obscur

 

 

 

Leave a Comment