Vogels zijn er in veel soorten, maten, vormen en ze maken ook allemaal een ander geluid. 

Iedereen kan vogels zien vliegen buiten en dus iedereen kan wel een beeld schetsen bij vogels, dus zijn ze ook heel toegankelijk wanneer je ze wilt tekenen.

Als je er over nadenkt is het bijzonder dat we  vogels zien vliegen en deze voorlief nemen. Omdat wilde zoogdieren bijna nooit te zien zijn. Denk hierbij aan een haas die zich verstopt of een marterachtige die vaak alleen in de nacht te voorschijn komt. 

Daarentegen zie je vogels vaak in je tuin op zoek naar eten of vogels met een prachtig verenkleed die zitten te pronken in de boom waarbij ze een prachtig zangspel laten horen. 

Vogels laten zich zien omdat ze kunnen vliegen, omdat bij gevaar zij heel makkelijk het luchtruim kiezen waarbij ze makkelijk afstand kunnen creëren tussen hun vijand. 

Let wel goed op! ze zijn toch heel oplettend en als je te dichtbij komt zijn ze weg. Tenzij het vogels zijn die gewend zijn aan mensen zoals stadsduiven, meeuwen en kraaien. 

Waarschijnlijk lees je dit omdat je vogels wilt leren tekenen. Op deze pagina probeer ik je de eerste stappen en denkwijze uit te leggen die ik hanteer om bijna alle vogels te kunnen tekenen. 

Vogels zijn in de basis allemaal het zelfde, ze hebben namelijk een snavel, veren, vleugels, een paar poten, lijf en een paar scherpe ogen. 

Ik ga je eerst wat algemeens uitleggen over hoe een vogel in elkaar zit. Daarna ga ik mijn stappenplan voor vogels laten zien en als volgt wijs ik je nog op wat nuttige informatie.

Vogel Bouw

Er zijn ontelbaar veel soorten vogels, en je hebt natuurlijk geen zin om voor elke vogel die je wilt tekenen een nieuwe methode te moeten aanleren. 

Daarom is het belangrijk om te denken in stappen. Zoals bij basisprincipes tekenen gaat het bij vogels ook om het zien van vormen. 

Ik ga niet te diep in op welke vormen vogels allemaal hebben, dit is ongeveer gelijk aan dit van het tekenen van dieren. Je zet namelijk eerst de grotere vormen en vlakken neer op papier. 

Dit zijn voor het geval van vogels eigenlijk maar 2 grote vormen. 1 voor het hoofd en 1 voor het lijf. 

De poten moet je altijd als laatste tekenen, omdat vogels echte gedaante verwisselaars zijn.

Doordat ze hun veren kunnen op zetten als ze het koud hebben, heeft het geen zin om alle details van een vogel te onthouden. 

Door goed te “meten”  en te “zien” kom je al heel ver.

Als we naar onderstaande afbeeldingen kijken heb ik allemaal verschillende soorten vogel proporties naast elkaar gezet. 

Als je goed oplet kom je de proporties van een kraai, kip, kleine tuinvogel, steltloper, reiger, gans, duif en een zwaluw tegen. 

 

Je kan al zien dat er veel variatie inzit, en dat het daarom niet te doen is om voor elk type vogel een vuistregel te bedenken. Je zult zien dat door veel vogels te tekenen het tekenen van veel verschillende soorten steeds makkelijker gaat. 

Mocht je wel op zoek zijn naar een goede gids waarin deze proporties en kenmerken per vogelsoort uitgelegd staan. Koop dan ‘The Laws Guide to Drawing Birds’. Alhoewel dit een Engels boek is, vond ik hem onmisbaar om een goed handvat te kunnen hebben voor het tekenen van vogels.

Toen ik begon met tekenen heb ik veel aan zijn boeken gehad. 

En als je in de basis weet van de een vogel werkt weet hoe deze in elkaar zit kan je dit vertalen naar een goede tekening. 

Een kunstenaar doet namelijk ook niets anders dan fundamentele kennis over vogels te vertalen naar een realistische tekening met de juiste proporties, vlakken en vormen. 

Zoals al eerder aangegeven zijn er ontelbaar veel verschillende vogels, maar dat neemt niet weg dat ze ook veel gemeen hebben.

uiteindelijk  hebben ze tenslotte allemaal een snavel, vleugels, veren, poten en een staart. 

Vogel anatomie – Skelet

Het skelet is het raamwerk van de vogel en de bouw van het skelet geeft al veel informatie over het soort vogel waarmee we te maken hebben. 

Bovenstaande afbeelding is een tekening van een duiven skelet. Ik heb een vooraanzicht (links) en een zijaanzicht (rechts) getekend.

Wat is nu eigenlijk het eerste wat je opvalt als je kijkt naar het skelet van een vogel?

Dit is inderdaad het grote borstbeen en de gekke gelijkenis met het menselijk skelet. Wellicht vind je iets anders opvallend, maar deze twee dingen vallen mij het meeste op. 

Als je er over de gelijkenissen nadenkt is het heel logisch.

Vogels moeten hun gewicht natuurlijk in de lucht houden. En op het grote borstbeen zitten natuurlijk de borstspieren die de vogel gebruikt om te kunnen vliegen. Hij moet met deze spieren zijn gehele gewicht in de lucht kunnen houden. En dit talloze keren achter elkaar. 

Dus de vogel gebruikt merendeel zijn borstspieren en dus niet zijn armspieren, zoals je wellicht zou kunnen denken.

Je zou het op het eerste oog niet gelijk zeggen maar een vogel skelet heeft ook veel weg van het menselijk skelet. Alle botten hebben ook ongeveer dezelfde benamingen. 

Een vogel heeft dus ook knieën, al zie je deze niet omdat een vogel op zijn tenen loopt.

Zoals al eerder aangegeven kun je veel halen uit de bouw van een vogel. De duif vind ik een mooi voorbeeld. Iedereen kan zich een duif voorhalen, waarbij sommige het stadsratten vinden of hele atletisch vogels doet er niet toe. 

Duiven zijn lenige en snelle vogels, ze kunnen ook ontzettend goed zien door de grote ogen die ze in hun kop hebben. Daarnaast hebben ze de conditie van een marathon loper. 

Als je daarom een vogelsoort aan het bestuderen bent, google dan is naar foto’s van zijn skelet. Je kunt zo ontzettend veel leren over de vogel zelf en over de rol welke deze speelt in het ecosysteem.

Vogelbouw – Veren

Maar met grote spieren en een stevig skelet kunnen vogels natuurlijk niet vliegen. Daarom hebben vogels veren ontwikkeld om warm te blijven en om natuurlijk in de lucht te blijven hangen. 

Er zijn over het algemeen 4 soorten veren denkbaar:

• Slagpen: Deze zitten vast in de vleugel, tegen het bot aan. Deze zorgen voor het vleugeloppervlak welke benodigd is om te vliegen. Ze geven stabiliteit en zijn onmisbaar voor de vogel. Grootte varieert per locatie op de vleugel (scroll naar beneden voor schematisch weergave van een vleugel met de soorten veren erop).
• Donsveer: Over het algemeen een klein pluizig veertje met relatief veel oppervlak. Doordat het veertje pluizig is, zit er veel lucht in waardoor het goed warmte vast kan houden. Wanneer het koud is kunnen vogels hun veren uit zetten waardoor ze meer warmte vast kunnen houden.
• Dekveer: zoals de naam al zegt dekt deze veer de vogel af, vaak onder de dekveren zitten ook donsveren. 
• Staartveer: is vergelijkbaar met de slagpen het zorgt voor stabiliteit bij het vliegen. De staart is zeer belangrijk omdat de vogel hierbij zijn baan kan corrigeren in de lucht. 

Vlak bij de staart hebben de meeste vogels een stuitklier zitten. Deze klier produceert vet wat vogels (goed te observeren bij het gedrag van eenden) door en over hun veren heen poetsen. Dit zorgt ervoor dat ze water dicht zijn. 

Dit is noodzakelijk voor watervogels om effectief te zwemmen en om waterdicht te zijn voor wanneer het slecht weer is. 

Veren – Lichaam

Vogels zijn aerodynamisch gebouwd en de veren hebben allemaal dezelfde richting. Voor verschillende soorten vogels heeft dit weer andere voordelen. 

De algemene veren richting is in het rood afgebeeld in bovenstaande illustratie. Je ziet dat de veren organisch naar achteren lopen. 

Waar je op moet letten als je een vogel tekent is dat je niet de volledige contour van de vleugel hoeft te volgen. Omdat de vleugelpunt en een groot deel van de vleugel is weggestopt tussen de donsveren van de vogel. 

Dit is vaak goed te zien bij eenden of kleinere tuinvogels die lekker warm willen blijven.

Zoals ik al eerder aangaf verschilt het tekenen van vogels niet veel van het tekenen van andere dieren. 

Want het tekenen van dieren moet je bepaalde basisvormen en spiergroepen onthouden. Dit kun je dan door kopieren op het ontwerp van verschillende dieren.

Hetzelfde geldt voor vogels, wanneer je de opbouw van de verengroepen kent is het makkelijker om vogels te tekenen en kan je de missende informatie makkelijker op papier zetten. 

Ik maak vaak onderscheid in kop, nek, buik, rug, vleugels poten en staart. 

Bovenstaande afbeelding is een vogel in rust, dus de vleugel en staart veren zie je niet helemaal. De vleugel zit eigenlijk goed verstopt tussen donsveren.

Daarom voor aanvullende informatie betreffende vleugels en staart zie onderstaand.

Veren opbouw – Vleugels

In de afbeelding zie je een schematische weergaven van de veren op een vleugel. Deze vleugel is van een eend, dus het verschilt natuurlijk per vogel hoe de veren op elkaar zitten. 

De veergroepen op de vleugel komen wel overeen bij de meeste vogelsoort. Dus als je iets moet onthouden zijn het waar welke veersoorten gesitueerd zitten. 

Nogmaals je hoeft dus niet voor elke soort vogel alle individuele veer groepen te onthouden. De opbouw van veren op de vleugel is hetzelfde alleen vaak zijn slagpennen bij zwaluwen langer als bij eenden bijvoorbeeld.

In de afbeelding zie je twee schematisch weergaves, je kijkt naar het bovenaanzicht van een vleugel. 

De vleugel is verdeeld in 4 kleuren waarbij:

• Geel: Secundaire dekveren
• Violet: Secundaire slagpennen
• Blauw: Primaire Slagpennen
• Rood: Primaire Slagpennen

Het verschil tussen het secundaire en primaire gedeelte is eigenlijk de ‘primaire’ veren zitten vast aan de ‘hand’ van de vogel. En de ‘secundaire’ veren zitten vast aan de ‘arm’.

Mocht je meer over de vergelijking van dieren anatomie wil leren is het boek ‘An Atlas of Animal Anatomy for Artists’ een goede aanrader. Samen met het boek van john muir laws, kun je een hoop vergelijkingen tussen dieren anatomie en vogel anatomie zien. 

Door aan je anatomische kennis te werken zul je een betere tekenaar worden doordat je je onderwerp leert kennen.

Je zit ook dat de slagpennen groter zijn dan de de dekveren. En zoals in de onderste weergave is aangegeven zitten de slagpennen ook vast in het bot. 

De slagpennen zorgen voor het oppervlak wat de vogel nodigt heeft om genoeg lucht weg te duwen om te kunnen vliegen. De slagpennen zitten vast in het bot van de vogel, dit komt omdat stevig is en deze veren onder de meeste kracht komen te staan. 

Secundaire veren zitten vast in de huid van de vogel. Daarnaast zie je dat alle veren elkaar overlappen en dit zorgt voor stabiliteit, sterkte en dit houdt ook een hoop warmte vast.

In het onderste aanzicht kan je ook de arm en hand zien van de vogel. Als je kijkt is dit ook maar een klein deel van de vleugel. 

De vogel heeft dus geen grote armspieren om mee te vliegen. Dit komt omdat hij zoals je bij het skelet kan zien grote borstspieren heeft.

Veren opbouw – Staart

De staart is wellicht net zo belangrijk als de vleugels, wellicht zul je denken dit kan toch niet?

Maar de vogel gebruikt de staart om zichzelf te stabiliseren in de lucht. De staart bestaat voor het grootste gedeelte uit slagpennen. 

Als je goed oplet wanneer een vogel vliegt zul je zien dat ze de staart constant gebruiken om hun koers in de lucht te stabiliseren. 

De opbouw van de staart is zichtbaar in de afbeelding hieronder. Zoals je kunt zien overlappen de veren net zoals bij de vleugels. 

In de afbeelding is de opbouw van de staart opgezet als een soort kleurenwaaier. Waarbij de middelste veer bovenop ligt. 

Soms kan het lastig zijn om inschatting te maken over hoe de staart in elkaar zit wanneer je een vogel ziet vliegen. 

De schematische weergave van de staart in de afbeelding kan je helpen om de missende informatie te interpreteren. 

Door de waaiervorm van de staart te visualiseren in verschillende 3D ruimtes. Kan je de vormen en lijnen ‘reconstrueren’. 

Ik gebruik de waaier vorm altijd om simpel een vorm te schetsen die realistisch overkomt. Als je bijvoorbeeld een merel neemt welke helemaal zwart is kan het lastig zijn om snel de staart neer te zetten. Als je weet hoe de staart is gebouwd kun je deze bijna blind op papier zetten. Dan hoef je alleen nog maar te letten op de lengte van de veren. 

Vogel Anatomie – Poten

Ik vind het altijd verwonderlijk dat kleinere vogels kunnen slapen op takken zonder er vanaf te vallen of waaien. 

Dit komt omdat vogels een speciaal mechanisme hebben ontwikkeld om te kunnen neerstrijken of roesten. 

Zo gebruiken roofvogels ditzelfde mechanisme om een sterke grip te hebben op hun prooi. Of papegaaiachtige gebruiken ditzelfde mechanisme voor een goede grip op voedsel wat ze dan makkelijk naar de snavel kunnen brengen.

Bij sommige vogelsoorten zoals struisvogels is de constructie van de vogel poten gelijk maar zijn ze sterker ontwikkeld op de functie van lopen. Waarbij het grip mechanisme niet meer werkt. 

Wanneer je een vogel ziet zie je eigenlijk nooit de spieren van de vogel. De spieren zitten hoog op het dijbeen waarbij de tenen verbonden zijn met pezen. Zie de geel en blauwe lijn in onderstaand afbeelding.  

De vogelpoot kun je dus zien als een simpele constructie van katrollen en touwen. Wanneer een vogel bijvoorbeeld zijn zitstok of tak naderd strekt hij zijn poten uit, zodat automatisch de tenen worden geopend. Het touw trekt de tenen open.

Wanneer de vogel land en zijn tenen vouwen om de stok heen zal de vogel zijn gewicht laten zakken. Hij maakt een ‘hurkende’ beweging op de tak.

Dit hurken is belangrijk omdat de pezen dan vastgezet worden bij het enkel gewricht. het touw (pees – blauw en geel) wordt strak getrokken over de katrol (enkelgewricht).

De tenen zullen vaststaan rondom de zitstok zolang het scheenbeen en het dijbeen een kleinere hoek hebben dan 90 graden. 

Wanneer de vogel dus ‘opstaat’ is het dus mogelijk voor de vogel om weer weg te vliegen. Dus wanneer de hoek groter dan 90 graden is zal hij zijn grip verliezen en kan de tak losgelaten worden.

Als je dus een roofvogel tekent kan je deze 90 graden regel gebruiken om te bepalen wat de stand van de voet is. Of hoe krachtig hij zijn prooi vast heeft. 

Dit kan je bijvoorbeeld gebruiken in je compositie door veel spanning rond de poten te creëren, zo kan je vertellen of de roofvogel achter zijn prooi aanzit of dat hij net de strijd gewonnen of verloren heeft. 

Soorten poten

Alhoewel de vogelpoot relatief allemaal het zelfde gebouwd zijn qua spieren en pezen. Zijn er aardig wat verschillende vogel poten denkbaar.

In de afbeelding hierboven heb ik er 8 op een rijtje gezet. 

Normal anisodactyl: Deze pootvorm zijn het meest voorkomend onder vogels. er wijst 1 teen naar achter en 3 naar voren. Vooral zangvogels en andere tuinvogels hebben deze pootvorm. Zoals hierboven uitgelegd is dit de vorm die er voor zorgt dat de vogel niet van de tak valt. .

Gevliesde voeten: Veel watervogels hebben vliezen bij hun voeten wat er voor zorgt dat ze beter kunnen zwemmen. Er zijn 4 soorten denkbaar.

Palmate: 3 tenen naar voren met hiertussen vliezen, voorbeeld is denkbaar bij eenden, ganzen, meeuwen, sterns, loons en andere watervogels.

Totipalmate: Lijkt op een handpalm en is te vinden bij pelikanen of andere roeipoot achtigen. 

Semipalmate: Kleiner vlies als bij palmate, te zien bij plevieren, reigers en hoendersoorten. 

Lobate: Voorste tenen hebben vliezen rondom de kootjes van de tenen. Soorten zijn bijvoorbeeld koeten en futen. 

Raptorial: De poten van roofvogels spreken voorzich denk ik. Krachtige poten met scherpe klauwen welke voor een ongedadige grip zorgen. Dit maakt deze groep vogels tot ongenadige jagers.

Anisodactyl met lange tenen: Sommige vogels hebben lange tenen waarmee ze makkelijker over water kunnen lopen. Voorbeeld is de Actophilornis africanus.

Twee tenig: Sommige landvogels hebben hele sterke poten ontwikkeld om grote afstanden af te leggen. Denk hierbij aan struisvogels of emu’s.

Vogel Anatomie – Snavel

Door de anatomie te bestuderen van dieren en vogels leer ik ontzettend veel. 

Ik voer graag vogels in mijn tuin, ik heb geen grote tuin het is maar een postzegel maar vogels komen altijd graag langs om verschillende zaden en zonnebloem pitten te halen. 

Zo heb ik ook een hele groep huis- en ringmussen welke geregeld langs komen. Dan zit ik vanuit mijn raam te kijken hoe die vogeltjes rond huppelen. 

Vaak kijk ik niet goed, maar opeens viel mij op hoe een musje zaden aan het eten was. Mij viel op dat het bovenste deel van de snavel bewoog. 

Ik dacht dat ik dit niet goed zag maar achteraf blijkt het bovenste gedeelte van de snavel flexibel te zijn en kunnen de meeste vogels hun boven en onderste snavel onafhankelijk van elkaar bewegen. 

Onderste afbeelding is een kraaien schedel welke ik ooit tijdens een wandeling heb gevonden. In het zijaanzicht heb ik een rode lijn getekend waarbij je in de onderste weergave een gering hoek verschil kunt zien. 

Let maar is goed op wanneer je vogels ziet eten, en dit fenomeen komt voor bij vele soorten vogels. 

Snavels zijn er in vele variaties, zo heeft elke soort vogel een snavel ontwikkeld welke het voor hem het makkelijkste maakt om voedsel te verzamelen.

Zo hebben eenden een soort slobber snavel en kunnen ze makkelijk waterbeestjes en kroos filteren vanaf het oppervlak. 

De grutto en andere steltlopers hebben lange snavels waarmee ze op het strand op in een drassige polder op zoek kunnen naar insecten in de zachte bodem. 

De snavel van een roofvogels schijn scherp gehaakt waarmee ze met veel kracht de gevangen prooi aan stukken kunnen scheuren. 

Zo zijn er nog tal van voorbeelden denkbaar, een snavel van een vogel zegt dus veel over het leven wat de vogel leeft en het leefgebied waarin hij zich bevindt.

 

 

Hoe teken ik Vogels? – Stappenplan

Je denkt wellicht nu, “dat is allemaal leuk! dat gepraat over vleugels en spieren en snavels. Maar hoe teken ik Vogels?”.

Vogels tekenen is niet alleen maar het zetten van lijnen op papier. Vogels tekenen is onder andere observeren en opletten hoe een vogel beweegt en zich gedraagt.

En doordat je dit stuk hebt doorgelezen ben je een goede basis aan het leggen, wat jouw verder zal helpen met het tekenen van vogels.

Als je net leert tekenen en je focust jezelf op het natuurlijke leven, dan zijn vogels een fantastisch om mee te beginnen. 

Ze zijn namelijk heel toegankelijk. 

Iedereen heeft namelijk vogels in zijn tuin en kan daarbij de vogels van dichtbij observeren. In tegendeel tot andere zoogdieren in Nederland zijn er bijna overal vogels te zien. 

Daarbij is het tekenen van vogels niet heel verschillend als het tekenen van dieren. 

Ik zal op een later moment verschillende voorbeelden voor het tekenen van vogels op deze website zetten. 

Maar ik wilde jullie het begin niet onthouden omdat deze blogpost ongeveer 7 maanden heeft gekost om bij elkaar te verzamelen. (daarom tot nu toe alleen een schriftelijke uitleg).

Nogmaals het boek van John Muir Laws is fantastisch om mee te beginnen. Hij legt het veel beter uit dan ik zou kunnen. 

Het is wel belangrijk dat je de vogel bekijkt als geheel en hierbij moet je beginnen van groot naar klein. 

Zoals je ook bij het tekenen van dieren doet begin je met grote vormen. Hierbij bedenk je altijd wat voor vormen heb ik nodig en welke ga ik op papier zetten. 

Wanneer je de lijnen zet, beeld je dan de vormen in en teken ‘over en om’ de vormen heen. 

Hierna spreekt het eigenlijk van zich en probeer je werk je van deze grotere vormen naar de uiteindelijke details toe. 

Ik begin meestal bij de kop waarna ik langzaam af zak naar de vleugels, borst, staart en uiteindelijk de poten. 

Houdt er rekening mee dat je de poten of de tak als laatste tekent, soms kom ik namelijk moeilijk uit met de proporties en als je dan de poten al getekend hebt lijkt het net een vogel die op stelten loopt. 

Hulpmiddelen

Hieronder een lijst met verschillende referenties naar nuttige informatie. 

Boek:  The Laws Guide to Drawing Birds by john muir laws

Website: https://johnmuirlaws.com/ – zijn website is ook fantastisch, wel in het engels maar ik ga jullie deze niet weerhouden. Staan ongelofelijk veel video’s op en ook nuttige waterverf tutorials. 

Boek [Nederlandstalig]: Vogels tekenen en schilderen door Andrew Forkner – Mocht je engels lastig vinden is dit boek ook aan te raden. persoonlijk heb ik meer voorkeur bij het eerst genoemde boek.

Daarnaast:

Natuurlijk een Schetsboek: Album Croquis XL A3 spiraal 90g 29,7×42 120 vel – Dit is eigenlijk mijn schetsboek welke ik altijd op tafel heb liggen, voor elk onderdeel heb ik er verschillende. Dus bijvoorbeeld voor het tekenen van vogels of personen of botanica heb ik verschillende boeken liggen. Dit vind ik prettig omdat ik als ik niet weet wat ik moet tekenen gewoon een random boek pak en daarmee lekker aan de slag ga. 

Potloden grafiet: Faber Castell 9000 bliketui a 6 stuks – Deze professionele potlood ligt goed in de hand en je hebt verschillende diktes wat lekker afwisselt.

Potloden Kleur professioneel – Faber Castell – Polychromos – Een prachtig kleurpotlood, als je hier eenmaal mee getekend hebt wil je niet meer terug. Ik gebruik hem gewoon als tekenpotlood, hij is wel aan de prijzige kant maar mocht je geintresseerd zijn in hyperrealistisch tekenen heb je deze potlood nodig.

Potloden kleur Studie Bruynzeel – 60-delig kleurpotloden blik – Dit is ook een mooi potlood, voor wie een goed alternatief op de Polychromes wilt.

Hopelijk heb je wat aan dit artikel en heb ik je op weg geholpen naar het beter tekenen van vogels.

Als ik je nog een laatste tip mag meegeven dan wil ik zeggen dat je plezier moet hebben in het tekenen. Dit is wellicht nog belangrijker dan goed kunnen tekenen, want door plezier te hebben en veel te tekenen wordt je vanzelf een goede tekenaar.